De krokus wordt het meest in verband gebracht met de komst van lente, samen met al die andere bloeiende lentebollen. Toch zijn er ook heel wat krokussen die bloeien in de herfst. Eén daarvan is wel het meest beroemd: de Crocus sativus of saffraan krokus.
De Crocus sativus is een meerjarig bloembolgewas. Doordat het een gekweekte soort is, kan de plant kan zich niet uitzaaien maar vermeerdert hij zich door nieuwe knollen te vormen. De bloemen zijn lavendelkleurig met paarse aderen. De bloemen hebben drie gele meeldraden en drie extra lange felrode stampers ( 25 – 30mm.) die boven de bloembladen uitsteken. En die rode stampers daar gaat het om bij deze krokus.
Deze rode stampers worden gedroogd en als rode saffraandraadjes gebruikt als kruid en smaakmaker; als medicijn en als kleurstof.

Smaak: de smaak van saffraan wordt omschreven als honingachtig; bloemachtig; hooiachtig; licht bitter. Saffraan wordt zowel in hartige als zoete gerechten toegepast en geeft de gerechten een gele kleur. Het wordt b.v. toegepast in paella, bouillabaisse en risotto alla Milanese maar ook in traditioneel Zweeds kerstgebak.

Kostbaar: De productie van saffraan is enorm arbeidsintensief. De bloemen moeten op het juiste moment met de hand geplukt worden. De stampers moeten nog op dezelfde dag worden gedroogd. Er zijn heel veel bloemen nodig om saffraan te produceren. Voor een kilo saffraan zo’n 150.000 tot 200.000 bloemen. Dat zijn twee voetbalvelden vol krokussen. Saffraan kost dan ook zo’n 30.000 euro per kilo en wordt ook wel het “rode goud” genoemd.

Geschiedenis: De saffraanteelt is zeker meer dan 4000 jaar oud. Waarschijnlijk is de Crocus sativus een mutatie van de Crocus Cartwrightianus, een krokus die nog steeds in het wild voorkomt in Griekenland en op Griekse eilanden o.a. op Kreta. In de late Bronstijd werd hij daar gedomesticeerd en ontwikkeld. De oude Grieken gebruikten saffraan als kleurstof voor haarverf. Er zijn op Kreta fresco’s, daterend uit 1500 jaar voor Christus, waarop de saffraanoogst afgebeeld staat. Egyptische farao’s gebruikten saffraan als medicijn en afrodisiacum en om baden, tempels en huizen te parfumeren. Cleopatra parfumeerde haar badwater ermee ter verhoging van het liefdesspel. Alexander de Grote nam op zijn veldtochten baden met saffraan om zijn oorlogswonden te genezen.
Vanwege zijn grote waarde is saffraan ook al in de oudheid een symbool voor luxe en kostbaarheid. Het werd gebruikt als offer aan de goden, verwerkt in lijkwaden en tapijten en door de heersende klassen gebruikt als parfum, smaakmaker, kleurstof en medicijn.
Verspreiding: In de 10e eeuw voor Christus werd in het oude Perzië de productie van saffraan aanzienlijk uitgebreid. Vanuit Perzië breidde de teelt zich uit naar oost India/ Kashmir (hoogstaande Boeddhistische monniken kleurden hun gewaden met saffraan) en werd het, samen met wijnstokken, jasmijn en uien, geïntroduceerd in China. Ook de Romeinen importeerden hun saffraan uit Perzië.

Na de val van het Romeinse Rijk werd de saffraanteelt later (1000 n Chr.) weer vanuit Afrika, door de Arabieren/ Moren, in Spanje geïntroduceerd en later in zuid Frankrijk en zuid Italië. Ook de kruisvaarders hebben een rol gespeeld bij de introductie in Europa

In de 14e eeuw was er tijdens de pest epidemie de Zwarte Dood een grote vraag naar saffraan als medicijn. Het werd geïmporteerd van mediterrane eilanden als b.v. Rhodos. De schepen die saffraan vervoerden werden vaak door piraten overvallen. Met als gevolg een 14 dagen durende “Saffraan oorlog”. Om de productie veiliger en dichter bij huis te houden ontstonden er rond Bazel en later rond Neurenberg centra voor het kweken van saffraan. Daar werd veel gehandeld met valse saffraan. Om dit tegen te gaan werd er een “saffranschou code“ ingesteld. Vervalsers konden zo gestraft worden en zelfs de doodstraf krijgen. In 1350 werden er saffraan krokusbollen naar Engeland gesmokkeld. Eerst werd deze saffraan vooral in kloostertuinen gekweekt als medicijn. In de 16e eeuw ontstonden er, door de gunstige klimaat- en bodem gesteldheid, grotere productiecentra in Essex, Oost Engeland. Maar door de invoer van nieuwe specerijen als vanille en cacao verdween de saffraanteelt daar aan het eind van de 19e eeuw.

Duitse en Zwitserse emigranten namen saffraanbollen mee naar Amerika. Rond 1730 werd saffraan op grote schaal geteeld in Pennsylvania voor de export naar de Spaanse koloniën in het Caraïbisch gebied.

Iran was in de oudheid en is tegenwoordig nog steeds het land met de grootste saffraan export (90%), Ook uit India (Kashmir), Griekenland, Spanje en Marokko komt saffraan.

Medicijn: Al eeuwenlang wordt saffraan als geneesmiddel gebruikt. Vooral in de Oosterse geneeskunde. Maar ook nu is de lijst van aandoeningen waartegen saffraan helpt indrukwekkend. Saffraan zit boordevol vitaminen en mineralen maar vooral de carotenoiden (crocine, crocetine en safranal) hebben een belangrijke medicinale werking als antioxidant.
Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat saffraan: werkt als antidepressivum; hersen- en zenuwcellen beschermt; ontstekingsremmend werkt; zorgt voor een beter geheugen (mensen met Alzheimer hebben er baat bij); een positief effect heeft op onze ogen; hart- en vaatziekten helpt voorkomen; libido verhogend is en helpt tegen menstruatieklachten. Dit is nog maar een greep uit een lange lijst.
Mocht je door dit verhaal op het idee gekomen zijn zelf saffraan krokussen te gaan kweken voor een heilzame saffraanthee of als specerij in de bouillabaisse dan is dat zeker mogelijk. De bollen zijn te koop en via internet te bestellen. Deze krokussen zijn natuurlijk ook gewoon een heel mooie bijdrage aan de tuin in de herfst.

Liesbeth Benneheij
Gegevens voor dit artikel heb ik gevonden op internet oa: www.sativus.com; https://saffraan.nl: care4yourhealth.nl en www.ahealthylife.nl en wikipedia

Foto: Pexel