In de Bostuin zit om diverse bomen meer of minder klimop. Vooral in een paar hoge elzen links valt de enorme massa klimop op. Mooi, altijd groen glanzend blad, bloei in het najaar en vruchten in winter/voorjaar. Voedsel voor vogels en insecten, en broed-, nestel- en schuilplek voor vogels. Een intrigerende en ecologisch gezien belangrijke plant.
Klimop in een hoge els in de Bostuin
Maakt klimop de bomen niet dood dan?
Klimop hecht zich met speciale hechtworteltjes vast aan de ondergrond. Dat kan de aarde, een houten schutting, een stenen muur of de schors van een boom zijn. Met die hechtworteltjes wordt niets uit de ondergrond gehaald. Zijn voedsel haalt de plant gewoon uit de bodem, met de andere wortels die daarvoor bedoeld zijn en die er ook anders uitzien.
Waar komt dan dat verhaal vandaan dat klimop schadelijk is? Dat kan van verschillende kanten komen.
Bomen met een draagkrachtige stam worden door klimop niet of nauwelijks geschaad. Een boom met veel klimop rond de stam en in de takken krijgt weliswaar wat minder licht op zijn bladeren en groeit dan wat langzamer. Dat is in een natuurlijk bos geen probleem, maar in een productiebos wel. Bosbouwers verwijderen het dan ook.
Met een enorme massa klimop vangt een boom (of schutting) natuurlijk wel meer wind en loopt dus iets meer gevaar om te waaien. Ook dat is in een natuurlijk bos geen probleem. Tenminste voor zover er geen gebouwen of iets dergelijks naast staan.
In bossen in Frankrijk heb ik wel klimopstammen van meer dan 20 cm doorsnede tegen zeer oude bomen gezien. Die schade valt dus wel mee. Van verstikken waar men het ook weleens over heeft is ook geen sprake. De takken winden zich niet om hun gastheer, zoals bijvoorbeeld kamperfoelie dat wel doet.
Groenjongens met een ouderwetse opleiding vinden vaak dat alle klimop verwijderd moet worden. Jammer. Beperkt laten groeien, zodat er geen grote, windgevoelige massa ontstaat, zou een betere optie zijn. In de Bostuin zagen we ook gefaseerd en onopvallend wat klimoptakken door. En ook niet alle bomen laten we begroeien. Helaas heeft de gemeente vorig jaar ongevraagd bij een grote es zeer drastisch de klimopbegroeiing doorgezaagd. Inmiddels groeit het al weer lekker omhoog.
Maar als je het in je eigen tuin niet mooi vindt, haal het er gerust af, de boom doden zal het niet.
Bloeiende klimop Bostuin, september 2013
Meer klimop?
Sinds de klimaatverandering met de gemiddeld iets hogere temperaturen en de toenemende voedselrijkdom door de zure regen (stikstof!) is de klimop in Nederland toegenomen. Ook als gevolg van natuurlijk beheer wordt er gelukkig minder klimop verwijderd. Vandaar dat het niet alleen lijkt of je meer klimop ziet in de bossen; het is ook zo.
Klimop op een berk
Uiterlijk en leefwijze
Klimop, Hedera helix, is een intrigerende plant. Het is een van de weinige Europese planten die een jeugdfase en een volwassen fase kent. In de jeugdfase, waarin de plant kruipt of klimt, is het blad min of meer drie- of vijflobbig, of – bij sommige cultuurvariëteiten – driepuntig. Die jeugdfase kan lang duren als er geen grenzen aan de groei worden gesteld doordat de bovenkant van een muur of de top van een boom of uiteinde van een tak wordt bereikt. In zo’n geval groeit de plant eindeloos door en geniet van een eeuwige jeugd. Maar zodra er een grens is bereikt of er voldoende licht is en de groei wordt gestuit, verandert de plant van uiterlijk en is de jeugd voorbij. Er ontstaan zijtakken. De lengtegroei maakt plaats voor groei in de breedte, en de volwassen, vruchtbare fase breekt aan. Het nieuwe blad dat dan ontstaat is anders van vorm en wordt min of meer ruitvormig met een lange punt. Vanaf nu zal de klimop elk jaar bloeien en vrucht dragen.
Zou je van deze bloeiende takken een stek nemen en laten wortelen en opgroeien, dan ontstaan er geen klimmende en kruipende stengels meer. Het blijft een bloeivorm. De struik- of bolklimop (Hedera helix ‘arborescens’) is als zodanig in de handel. In diverse tuinen heb ik ze wel zien staan. In de Vlindertuin staan er drie achter het bankje aan het klinkerpaadje.
Als bodembedekker kan klimop erg mooi zijn, maar ook soms een plaag vormen. Het vormt een dicht tapijt en andere planten komen er niet doorheen. Dat kan een voordeel zijn! Maar wil je er ook andere planten, dan is het rooien een lastig karwei. Er zit een hele matras aan stevige, taaie wortels in de grond. In de Bostuin hebben we stukken min of meer klimopvrij gemaakt en proberen we ook zo te houden. Op andere plekken mag de klimop wat randen en bulten overgroeien, wat weer een natuurlijk en doorleefd uiterlijk geeft.
Bloei en vruchten
Klimop bloeit in september of oktober. Dat is bijzonder. Er zijn maar weinig plantensoorten die dan bloeien. Het komt wel voor bij sommige niet-inheemse planten, maar klimop is een inheemse soort.
De bloemen staan in bolvormige schermpjes. De bloempjes op zich zijn klein en tweeslachtig, er zitten stampers en meeldraden in één bloem. De stamper scheidt nectar af. Daar omheen staan de meeldraden die geel zijn als het stuifmeel rijp is. Dit geeft de bloemetjes de gelige tint, want de rest van de bloem is groen.
De vruchten rijpen in en net na de winter. Ze zijn eerst groen en later dof zwart met harshoudend vruchtvlees.
Bloemscherm klimop
Ecologisch belang
Door de levering van nectar en stuifmeel in een seizoen waarin andere planten dat niet meer doen, heeft de klimop grote betekenis voor allerlei insecten: honingbijen, solitaire bijtjes, hommels, vliegen, zweefvliegen, dagvlinders en kevers.
Op 29 september 2013 bij mooi zonnig weer, 17°C en weinig wind zoemde en gonsde het van de insecten op de bloeiende klimop in één van hoge elzen linksachter in de Bostuin. Ik zag 10 Atalanta’s, enkele Bont zandoogjes, honingbijen, solitaire bijen, hommels en zeer veel zweefvliegen en andere vliegensoorten. Ze zijn rechtstreeks van de bijna uitgebloeide Vlinderstruik eronder overgegaan naar de klimop erboven. Ook in oktober was er nog veel gegons en gevlieg.
In de loop van de winter of het vroege voorjaar zijn de klimopvruchtjes rijp. Er zijn dan nog vrijwel geen voor vogels eetbare vruchten en de zaden zijn al lang op. Duiven, spreeuwen, merels en lijsters zijn gek op de klimopvruchtjes en na verloop van tijd steken er alleen nog kale steeltjes uit de klimopbladeren.
Het hele jaar door kunnen vogels er schuilen, nestelen en overnachten, zoals de winterkoning, boomkruiper, merel, spreeuw, mussen of duiven. Overdag kunnen uilen er “overdagen”, zoals in de Bostuin de Bosuil doet. Allerlei kleine friemelbeestjes leven er en vormen weer voedsel voor spinnen en vogels.
Al met al een bijzondere plant die in alle seizoenen het bekijken waard is.
Nog een foto van duidelijke klimvorm blad en lichtvorm blad.
Ria Lenferink, tuin 183
Bronnen:
Ecologische Flora deel 2
De Tuinscheurkalender 2012
Eigen waarnemingen