Ratten hebben een slechte naam. In tekenfilms zijn het bijna altijd de slimme slechteriken en ook in het dagelijks taalgebruik staat ‘rat’ nou niet bepaald voor iets positiefs. In ‘Ratterdam‘ zouden minstens zoveel ratten als mensen leven. Of het waar is, valt niet te bewijzen. De rat is lastig te vangen, laat staan netjes te tellen. Het aantal meldingen van ratten bij de gemeente zijn de afgelopen jaren wel sterk toegenomen.
Bruine en zwarte rat
De grootste knaagdiersoort uit de orde Ware Muizen is het geslacht Rattus. In Nederland komen de bruine rat en de zwarte rat voor waarvan de bruine rat het meest wijdverbreid is. Beide ratten zijn van oorsprong exoten die vanuit Azië naar Europa zijn gebracht door de scheepvaart. Ze kunnen beide goed zwemmen en duiken. Alleen de zwarte rat kan ook goed springen en klimmen. De aanwezigheid van ratten hangt vaak samen met mensen (en hun afval). Een andere naam voor de bruine rat is rioolrat. Hij wordt vaak gezien als de verspreider van de pest. Dit is ten onrechte; het was de zwarte rat die deze ziekte verspreidde. Tamme ratten en laboratoriumratten stammen meestal van bruine ratten af. Een kenmerkend verschil tussen de bruine rat en de zwarte rat is de lengte van de staart. Deze is bij de bruine rat korter dan het lichaam, bij de zwarte rat juist langer dan het lichaam. Ook zijn de oren van de bruine rat klein en behaard terwijl die van de zwarte rat groot en bijna kaal zijn.
Leefgebied en verspreiding
Het verspreidingsgebied van de bruine rat strekt zich uit over grote delen van de wereld, vooral in de buurt van de mens. Het is een van de meest wijdverbreide en succesvolste zoogdieren van de wereld. De aanwezigheid van water, dekking en voedsel in de nabijheid is bepalend voor het leefgebied. In Nederland komt de bruine rat vrijwel overal voor en verdringt de zwarte rat steeds meer. De bruine rat is een echte cultuurvolger en leeft bij boerderijen, woningen, stallen, pakhuizen, fabrieken, winkels en vuilstortplaatsen. In waterrijke gebieden komt de bruine rat ook buiten voor zoals in rietvelden en in watergangen langs agrarisch bouwland, maar ook in riolen. De buitenlevende dieren trekken in het najaar vaak naar en in bebouwing. De zwarte rat komt in Nederland in enkele grote steden voor waaronder Rotterdam en in Noord-Brabant. Omdat ze niet goed tegen koude kunnen, leven ze in gebouwen vaak op zolder en bewegen zich voort over hooggelegen balken en richels.
Leefwijze
Ratten zijn voornamelijk ’s nachts actief, vooral direct na de ochtend- en avondschemering. In koude nachten is hij ook wel overdag actief. Voordat de bruine rat zijn hol verlaat, onderzoekt één rat, de pionierrat , ongeveer 2 minuten lang de omgeving. Veranderingen in de omgeving geeft deze direct door en daarom is het ook zeer moeilijk hem in vallen te vangen. De zwarte rat verkent zijn hol wel een half uur. Dit gedrag wordt ‘zekeren’ genoemd.
Bruine ratten leven in kleine sociale groepen, bestaande uit een dominant mannetje, een harem vrouwtjes en enkele ondergeschikte mannetjes. Deze groepen kunnen zich vaak samenvoegen tot grotere kolonies. De hiërarchie binnen een groep bepaalt wie mag paren en eten. Tegen dieren uit een andere, en daarmee anders ruikende, populatie wordt agressief opgetreden. De zwarte rat leeft in groepen van 20-60 dieren die gedomineerd worden door één mannetje.
Voedsel
De bruine rat is een alleseter, die voornamelijk leeft van eiwit- en zetmeelrijk voedsel. Zo eet hij graan, zaden, slakken, larven, kikkers, jonge zoogdieren, vogeleieren, aas en eetbaar afval zoals brood, pizza enzovoort. Hij knaagt ook aan botten en producten zoals zeep en kaarsen. Kannibalisme komt voor, voornamelijk ten gevolge van een eiwittekort. De bruine rat neemt zijn voedsel vaak mee naar schuilplaatsen om het daar op te eten. Niet dominante ratten en zogende vrouwtjes leggen soms voedselvoorraden aan.
De zwarte rat heeft een voorkeur voor granen en ander plantaardig materiaal. Zo eet hij graanproducten, peulvruchten, fruit, suikerriet, cacao, maïs en andere cultuurgewassen. Soms eet hij insecten, andere kleine diertjes en zelfs vis. Ze eten ook producten zoals zeep en kaarsen. Daarbij drinkt hij water om voldoende vocht binnen te krijgen. Bij gebrek aan water, halen ze vocht uit vruchten, groenten of plantendelen.
Territorium en verblijfplaats
De bruine rat heeft geen territorium wel een vast activiteitengebied waarbij de dieren meestal niet meer dan 100 meter afleggen. Bij voldoende voedsel verplaatsen ze zich zelfs nog minder. De bruine rat heeft als rustplaats een nest in een holenstelsel vlakbij de voedselbron. Buitenlevende ratten maken hun holenstelsels in oevers, tussen stenen en aan de voet van bomen. Dit stelsel ligt tot een diepte van 50 cm onder de grond. De verschillende holen zijn bovengronds met elkaar verbonden door hun looproutes ofwe wissels genoemd. Ook liggen bij de uitgangen hoopjes uitgewaaierde aarde, die echter moeilijk te onderscheiden zijn van die van de bunzing. Bij looppaadjes in gebouwen zijn vaak vetvegen op de vloer of langs de muur te zien. Binnen levende bruine ratten maken hun nesten onder vloeren, in hooimijten, tussen muren en in andere holle ruimtes rond menselijke bebouwing. maar anders dan de zwarte rat altijd op of onder de vloer. De zwarte rat leeft eerder op zolders van gebouwen en verplaatst zich langs balken en richels.
Voortplanting en vijanden
In een geschikte leefomgeving kunnen ratten zich het hele jaar voortplanten. In Europa echter loopt de voortplantingstijd van midden maart tot midden november. Na een draagtijd van 21 dagen krijgt het vrouwtje gemiddeld 7 jongen. Een vrouwtje krijgt per jaar drie tot zes nesten waardoor een vrouwtje tot wel 56 jongen per jaar kan krijgen. De jongen zijn na 3-4 maanden geslachtsrijp en kunnen dan deelnemen aan de voortplanting.
Een rat kan vier jaar oud worden, echter de helft van de dieren wordt niet ouder dan 1 jaar.
Natuurlijke vijanden van de ratten zijn katten en sommige honden (fox terriërs), marterachtigen en uilen. Een agressieve bruine rat is in staat wezels en andere kleine roofdieren weg te jagen. Vallen en chemische bestrijdingsmiddelen vormen een bedreiging voor de rat. Het maaien van slootkanten en andere bewerkingsvormen verstoren hun holen.
Voorkom een plaag
De bruine rat plant zich bijna het gehele jaar door voort als er voldoende voedsel is. Breng dus alleen tuinafval en keukenafval naar de composthoop. Geen gekookt eten, brood of vlees want dat trekt ratten en muizen aan. Sluit voedselvoorraden en bewaarplaatsen van groenten ook goed af.
Bronnen:
http://www.zoogdiervereniging.nl/bruinerat
http://www.zoogdiervereniging.nl/zwarterat